Kraina nietoperzy jest blisko nas. Występują niemal na całej kuli ziemskiej, w naszym sąsiedztwie spotkamy je w Górznieńsko-Lidzbarskim Parku Krajobrazowym. Stwierdzono tam obecność 10 gatunków, generalnie w Polsce zanotowano aż 26 i są pod ochroną.
Małe ssaki
o niecodziennych proporcjach ciała i wyglądzie. Najmniejszy polski nietoperz to KARLIK, na dodatek MALUTKI, mierzy 3-4 cm. A rozpiętość skrzydeł dochodzi do 15 cm. Największy z kolei to NOCEK – DUŻY, żeby nie było wątpliwości. Jest to postać, wprowadzająca niektórych w przerażenie. Waży ok. 40 g, a jego rozpiętość skrzydeł to 35-44 cm. Latający radar. Małe oczy, wydatne uszy – efekt przystosowania do nocnego trybu życia.
Słuch
dla nietoperzy to podstawowy zmysł – orientacja w przestrzeni. Dla nietoperza poruszanie się czy zdobywanie pokarmu nawet w kompletnej ciemności, to proza życia. W tym celu wykorzystuje zjawisko echolokacji. Polega to na wysyłaniu dźwięków o bardzo wysokiej częstotliwości, które odbite od przeszkód czy zdobyczy, wracają jako echo do ucha. To zjawisko nazywane jest tzw. efektem Dopplera. Tu mała dygresja - efekt Dopplera odgrywa kluczową rolę w tym, jak słyszymy dźwięki. Pomaga nam określić, czy dźwięk się zbliża, czy oddala , co jest niezwykle przydatne w niebezpiecznych lub nieuchronnych sytuacjach, na przykład gdy zbliża się karetka pogotowia.
Nietoperze, dzięki temu, są w stanie namierzyć owada nawet z odległości ok. 10 m. I teraz zaczyna się praca zespołowa. Nie są bowiem nietoperze egoistami. Lokalizują swoją zdobycz, wysyłają charakterystyczną sekwencję sygnałów, ułatwiającą swoim skrzydlatym towarzyszom polowanie – dzwięki te są bowiem słyszalne dla innych nietoperzy z odległości nawet 160 m!!!
Gody nietoperzy
zaczynają się późnym latem i trwają do jesieni. Mamy w tej chwili znakomitą porę roku do obserwacji i badań. Ale tu ciekawostka – dopiero wiosną, po wybudzeniu samicy ze snu zimowego dochodzi do rozwoju ciąży. Jeszcze większą ciekawostką jest to, że u niektórych gatunków obserwuje się kopulację nawet w czasie hibernacji.
Na świat przychodzą przeważnie 1-2 młodociane osobniki a dzieje się to w okresie od maja do czerwca.
Macierzyństwo, jak każde, ma swoją barwę, specyfikę. Nietoperzowe matki potrafią doskonale odróżnić głosy swoich dzieci od innych, przebywających w kolonii. Podobnie młode nietoperze bezbłędnie rozpoznają po głosie swoje matki.
Nasze nietoperze
- mamy tu na myśli nietoperzy Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego – stanowią 10 gatunków występujących w Polsce. Jest więc Nocek Natterera, Karlik Większy, Karlik Malutki, Borowiec Wielki, Mroczek Późny, Mopek Zachodni, Nocek Rudy, Nocek Duży oraz Borowiczek. Wpisane są one do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.
Nietoperz, ważny zwierz
- Na co dzień nie zdajemy sobie sprawy jak ważną rolę pełnią nietoperze w środowisku naturalnym – mówi Tomasz Górny, dyrektor Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego. - Przede wszystkim są istotnym ogniwem ekosystemu. Niestety według ocen ekspertów Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody nietoperze są gatunkiem najbardziej zagrożonym wymarciem spośród wszystkich gatunków europejskich ssaków.
Spójrzmy zatem na bogactwo umiejętności, a więc wartości ekologicznych jakie pełnią te zwierzęta w ekosystemie. I tak – nietoperze owadożerne (wszystkie polskie) przyczyniają się do redukcji populacji różnych gatunków owadów, w tym szkodników upraw. Regulują populację komarów – kolonia 100 nietoperzy może zjeść w ciągu swojego życia 3,5 tony owadów!!! Z drugiej strony same stanowią źródło pokarmu dla wielu zwierząt, w tym sów. Odchody nietoperzy stanowię doskonały nawóz, wzbogacający glebę, zapewniający rozwój wielu mikroorganizmom, wykorzystywany jest do produkcji naturalnego nawozu organicznego.
Co możemy dla nich zrobić?
Wszystkie gatunki nietoperzy w Polsce są pod ochroną, na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z 16 grudnia 2016 r. Jak wspierać te niezwykle pożyteczne dla nas zwierzęta? Pozostawmy im stare drzewa – dziuplaste, spękane, nawet martwe. Unikajmy stosowania środków owadobójczych, pestycydów. Prowadzenie prac budowlano-remontowych zostawmy na okres pozarozrodczy, zachowując wloty do kryjówek nietoperzy. Ważnym składnikiem jest edukacja ekologiczna, kształtowanie pozytywnego stosunku ludzi do nietoperzy (wielu z nas jest przerażonych na samą myśl o tych latających radarowcach). Eksperci zwracają także uwagę na zachowanie naturalnych oczek i cieków wodnych, żywopłotów, alei przydrożnych, zadrzewień śródpolnych, miedz.
U nas, w Parku
- Nasz Park realizuje działania z zakresu czynnej ochrony, polegające m.in. rozwieszaniu schronów i budek rozrodczych – mówi Tomasz Górny, dyrektor G-LPK. - Park prowadzi także ich przegląd i czyszczenie. Wieszanie schronów i budek jako bazy potencjalnych miejsc schronienia i rozrodu jest skutecznym i prostym działaniem na rzecz ochrony nietoperzy. Głównym zagrożeniem dla egzystencji tych zwierząt jest bowiem malejąca liczba naturalnych kryjówek oraz miejsc służących do rozrodu. Czyszczenie budek jest o tyle istotne, iż usuwanie zalegających odchodów ogranicza liczbę pasożytów i sprzyja ponownemu wykorzystywaniu przez te wyjątkowe ssaki. Na podstawie śladów obecności nietoperzy – mam tu na myśli odchody – określa się również stopień wykorzystania budek. Jedna kolonia nietoperzy może w ciągu sezonu użytkować nawet kilkanaście różnych kryjówek, zmieniając je co jakiś czas. Stąd potrzeba, aby takich miejsc było jak najwięcej.
Budki wykonane w większości z trzcinobetonu, są chętniej zasiedlane w porównaniu z drewnianymi skrzynkami. Posiadają dużą odporność na czynniki biologiczne, m.in. szkody wyrządzane przez dzięcioły, kuny, grzyby, zapewniają dobrą izolację termiczną kolonii. Ich trwałość szacuje się na ok. 25 lat, co niewątpliwie jest atutem w wieloletnich programach monitoringu nietoperzy.
Czego się boją?
Podkreślmy nade wszystko – wrażliwość nietoperzy na zanieczyszczenie nieba sztucznym światłem. Sztuczne światło to nowe zagrożenie dla ekosystemów lądowych, mogące wywołać trudne do przewidzenia skutki. Na ten rodzaj zanieczyszczenia najbardziej narażone są gatunki nocne, w tym właśnie nietoperze i owady. Sztuczne światło może utrudniać przemieszczanie się ich, a dowiodły tego badania naukowe. Zasada ochrony ciemnego nieba przy oświetleniu naszych domów, to krok w dobrym kierunku. Jesteśmy przecież sąsiadami!!!
Legendy o wampirach
Wampiry to fikcyjne postacie ze słowiańskich wierzeń, dla których wzorcem mogły być nietoperze oraz zasłyszane na ich temat legendy. W Ameryce Południowej i Środkowej żyją trzy gatunki nietoperzy z rodziny wampirów Desmodontinae, z których najbardziej znany jest wampir zwyczajny, niejaki Desmodus rotundus. Ponoć żywi się on głównie krwią kręgowców. Nacina skórę ofiary i zlizuje krew wypływającą z rany. Co ciekawe krew ta nie krzepnie, gdyż ślina tego nietoperza zawiera specjalne antykoagulanty. Wszystkie występujące w Polsce nietoperze są owadożerne i z pewnością nie są zainteresowane polowaniem na zwierzęta, a tym bardziej na ludzi.
Edukacja
Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy prowadzi szeroką działalność w zakresie edukacji ekologicznej. W ofercie dydaktycznej znajduje się również temat poświęcony nietoperzom. Zajęcia mają na celu uświadomienie pożyteczności, roli oraz znaczenia tej cennej grupy zwierząt dla środowiska przyrodniczego i człowieka.
Oprac. Bogumił Drogorób
Fot. Paweł Janczyk
Napisz komentarz
Komentarze